Stomatologia zachowawcza zajmuje się wykrywaniem i leczeniem powstałych już ubytków próchnicowych. W bardzo wczesnych stadiach próchnica objawia się jako biała plama, możliwa do wykrycia tylko w warunkach gabinetu stomatologicznego. Z czasem przekształca się w plamę widoczną gołym okiem, często, na skutek pochłaniania barwników z pożywienia przyjmuje zabarwienie od żółtego do ciemno brunatnego. Nie wykryta na takim etapie próchnica, obejmuje kolejne tkanki zęba z czasem docierając do jego centrum – miazgi. Co ważne, próchnica daje o sobie znać dopiero jak znajduje się już w bliskim sąsiedztwie miazgi. Tak późne wykrycie grozi koniecznością leczenia kanałowego. Zniszczona przez próchnicę struktura zęba nie regeneruje się, jednak leczenie może zatrzymać jej rozwój. Zabieg polega na usunięciu zniszczonych tkanek zęba oraz zastąpienie ich specjalnie do tego celu przeznaczonym materiałem.

• Szkliwo – to najbardziej zewnętrzna warstwa zęba, a zarazem najtwardsza struktura w organizmie człowieka. Z powodu swojego położenia szkliwo jest najbardziej narażone na działanie kwasów wytwarzanych przez bakterie.
• Zębina  – to warstwa zęba leżąca pod szkliwem. Pełni funkcję ochronną dla miazgi. Docierają do niej włókna nerwowe z miazgi, dlatego też w przypadku jej odsłonięcia np. na zmianę temperatury reaguje bólem (jest bardzo wrażliwa na bodźce).
• Miazga – to „centrum zęba” w którym znajdują się naczynia krwionośne, nerwy i naczynia chłonne. Pełni funkcję odżywczą dla całego zęba. Do miazgi dochodzą naczynia krwionośne, które łączą ząb z układem krwionośnym całego organizmu, co w przypadku toczącego się stanu zapalnego powoduje przeniesienie drobnoustrojów z zęba do narządów wewnętrznych takich jak: nerki, wątroba, serce itp.
• Korona – to część zęba widoczna w jamie ustnej
• Korzeń – to niewidoczna gołym okiem część zęba zakotwiczona w kości, można ją uwidocznić na zdjęciu używając promieni rentgenowskich.

Już kilka minut po oczyszczeniu zębów są one z powrotem zasiedlane przez bakterie. Po spożyciu pokarmu odkłada się na nich tzw. płytka nazębna, występująca w postaci miękkiego, ściśle przylegającego do zębów osadu barwy biało żółtawej zbliżonej do koloru szkliwa. Bakterie znajdujące się w płytce nazębnej czyhają na dostarczenie im pożywienia, które jest następnie przetwarzane na kwasy zmieniające pH w jamie ustnej. Powtarzające się spadki pH prowadzą do osłabienia szkliwa, inicjując w ten sposób proces próchnicowy. Ślina stanowi pierwszą linię obrony antybakteryjnej, ponieważ przyspiesza usuwanie resztek pokarmowych z jamy ustnej oraz zwiększa odporność szkliwa na rozpuszczenia przez kwasy. Najważniejszym jednak czynnikiem w walce z płytką nazębną i zawartymi w niej bakteriami jest oczyszczanie zębów. Powierzchnia zębów nie jest gładka, znajdują się na niej liczne bruzdy i dołki, które sprzyjają zaleganiu płytki (w której są bakterie), co przyśpiesza powstawanie próchnicy. Bardzo kłopotliwe w oczyszczeniu mogą okazać się również powierzchnie na styku dwóch zębów, z których usunięcie płytki nazębnej jest możliwe wyłącznie przy użyciu nici dentystycznej, dlatego tak ważne jest ich stosowanie. Jednym z pierwszych objawów próchnicy jest matowa, biała plama, którą można dostrzec gołym okiem. Czasami plama przyjmuje kolor brązowy na skutek wniknięcia do niej barwników z pożywienia. Wykrycie takiej zmiany w początkowym etapie jej rozwoju oraz podjecie odpowiednich działań może spowodować jej zatrzymanie, a nawet całkowite cofnięcie, zlekceważenie zaś jej istnienia skutkuje odłamaniem się powierzchni szkliwa i prowadzi do powstania ubytku.

• Lekarz stomatolog usuwa wiertłem zmieniona próchnicowo tkankę, wszystko zależy od tego jak głęboki jest ubytek. Jeżeli jest to początkowe stadium próchnicy w postaci białej plamy nie ma konieczności borowania szkliwa. Zmianę można usunąć stosują zabieg ICON. W przypadku gdy zmieniona próchnicowo tkanka sięga szkliwa, zębiny lub miazgi konieczne jest jej usunięcie i zastąpienie materiałem – najczęściej jest to światłoutwardzalny kompozyt. Gdy miazga jest znacznie uszkodzona konieczne będzie leczenie kanałowe.

• Po usunięciu zmienionej tkanki, stomatolog zakłada koferdam na ząb izolując w ten sposób leczony ząb od pozostałych oraz od śliny. Jego stosowanie zapewnia suchość pola zabiegowego, co jest niezwykle ważne przy zakładaniu wypełnienia.
• Następnie w zależności od stopnia utraconych tkanek zakłada formówkę. Dlaczego? Jeżeli ubytek obejmuje powierzchnię styczną (jest ona pomiędzy jednym, a drugim zębem) pomaga to nam odbudować punkt styczny. W przeciwnym wypadku będzie się tam gromadziło jedzenie powodując nie tylko dyskomfort, ale również podrażnienie dziąsła.

• Po dopasowaniu formówki do zęba, lekarz przystępuje do założenia wypełnienia. Dla lepszego połączenia materiału wypełniającego z powierzchnią zęba, ząb najpierw jest wytrawiany (ma postać niebieskiego żelu), po spłukaniu wytrawiacza, tkanki stają się białe, następnie jest wcierana i utwardzana żywica łącząca. Dopiero na tak przygotowaną powierzchnię zakładany jest materiał kompozytowy.

• Po odpowiednim wymodelowaniu powierzchni zęba i jego utwardzeniu, stomatolog zdejmuje formówkę oraz koferdam i sprawdza w zgryzie czy nie jest za wysoko.
• Po odpowiednim dostosowaniu ząb jest polerowany.

Przedstawiony powyżej schemat jest najczęściej stosowany. Jednak czasami gdy ubytek jest głęboki przed założeniem ostatecznego wypełnienia kompozytowego niezbędne jest założenie opatrunku – jest to tzw” leczenie odroczone”. Jest on zakładany na około pół roku. Jeżeli w tym czasie nie pojawią się żadne dolegliwości ząb jest odbudowywany materiałem kompozytowy.

Nieleczona próchnica stanowi źródło bakterii, które wraz z krwią mogą przedostać się do krwiobiegu oraz innych ważnych dla naszego organizmu narządów takich jak: serce, wątroba, nerki.

Tylko dokładne obejrzenie zębów przez dentystę, po ich wcześniejszym osuszeniu, może doprowadzić do wykrycia ich zmian i rozpoczęcia ich leczenia w tak wczesnym stadium. Pozwala to na zaoszczędzenie niepotrzebnego stresu, czasu i pieniędzy. W przypadku próchnicy wykrytej na tym etapie, lekarz udziela wszelkich wskazań, jakie kroki należy  podjąć by wyleczyć zmiany. Na tym etapie leczenie polega przede wszystkim na dokładnym oczyszczaniu zębów (szczotkowanie, czyszczenie nicią oraz płukanie przeznaczonymi do tego płynami), zmniejszeniu częstotliwości i ilości spożywania cukrów oraz stosowaniu preparatów fluorkowch. W przypadku podjęcia tych kroków, po 2-3 tygodniach powierzchnia zmiany znów stanie się twarda i błyszcząca.